>> 10.000 Windmills << From Werner Herzog to the energy commons

«Στην πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία Signs of life – Σημάδια ζωής, γύρισα ένα πλάνο σε μια κοιλάδα στο νησί της Κρήτης όπου υπάρχουν κυριολεκτικά 10.000 ανεμόμυλοι, όλοι περιστρέφονται … όλοι γυρίζουν. Δεν υπάρχουν πια, αλλά εκείνη την εποχή, στη δεκαετία του ’60, όλοι αυτοί οι ανεμόμυλοι μετέφεραν νερό στην επιφάνεια, για άρδευση, δεν υπήρχε ούτε ένα κτήριο παρά μόνο 10000 ανεμόμυλοι … και το κάνουν κατά κάποιο τρόπο  στις μέρες μας με γεννήτριες ντίζελ και προσπαθούν να τους  ξαναδημιουργήσουν. Το ξέρω γιατί ο δήμαρχος αυτού του μικρού χωριού μου έγραψε αν θα ήθελα να τους  υποστηρίξω για την αναδημιουργία  των 10000 ανεμόμυλων … αλλά ο τρόπος που γυρίστηκε είναι τόσο εκπληκτικός γιατί είναι άκοπο, δεν τελειώνει … δεν τελειώνει και είναι εντελώς φοβερό … και είναι σαν ένα όνειρο πυρετού … μια  ολοκληρωτική παράνοια … και είναι ουσιαστικά η κεντρική εικόνα στην ταινία, ο πρωταγωνιστής βλέποντας αυτή την κοιλάδα με τους 10.000 ανεμόμυλους κυριολεκτικά τρελαίνεται … »[1]

Με αυτόν τον τρόπο, το 2018 ο Werner Herzog,  σε ομιλία κατά τη διάρκεια της βράβευσης του στο Coolidge Award,  περιγράφει  την εντύπωση που του έκανε το οροπέδιο Λασιθίου, όταν, το 1968 στη διάρκεια των γυρισμάτων της πρώτης του ταινίας ‘Signs of life’ (Σημάδια ζωής),  αντίκρισε τους αντλητικούς  ανεμόμυλους σε λειτουργία και γύρισε το εμβληματικό πλάνο με τη μουσική υπόκρουση του Σταύρου Ξαρχάκο.

Το πλάνο αυτό, σχεδόν 2 λεπτών, έγινε μια από τα πιο χαρακτηριστικές εικόνες  καταγραφής της Κρήτης στον διεθνή κινηματογράφο, αλλά, κυρίως, άφησε το αποτύπωμα της αφήγησης του Herzog ως ένα σουρεαλιστικό, δυστοπικό, ανοίκειο τοπίο που αρκεί για να πυροδοτήσει την δονκιχωτική τρέλα στον πρωταγωνιστή του. Με ανάλογη προσέγγιση το  συναντάμε και στο κολλάζ του Οδυσσέα Ελύτη «Το μήνυμα» (1968) ως συμβολικό background. Χρειάζεται να ξανασυναντήσουμε τους αντλητικούς ανεμόμυλους του  οροπεδίου Λασιθίου και να ξαναδιαβάσουμε την εικονογραφία των δεκαετιών ‘60 και ‘70 και των ενδεχομένων στερεότυπων που αναπαράγει,  μέσα από πιο  πρόσφατες καλλιτεχνικές πρακτικές, όπως αυτή του εικαστικού καλλιτέχνη, τεχνολόγου και συγγραφέα του βιβλίου  «Ways of Being» James Bridle, που δημιουργεί το 2022 το έργο «Windmill 03 (for Walter Segal)» ανακατασκευάζοντας στο Λασίθι έναν ανεμόμυλο από ανακυκλούμενα υλικά, τον οποίο εκθέτει αργότερα στο Βερολίνο.

Με αυτές τις αφετηρίες από το πεδίο της σύγχρονης τέχνης, ακολουθώντας τη νοηματική διαδρομή από το πυρετικό τοπίο του Herzog στα ενεργειακά κοινά που εμπνέουν τον Bridle το διεπιστημονικό ερευνητικό εγχείρημα επιχειρεί να προσεγγίσει την περίπτωση του  οροπεδίου Λασιθίου.

>>>

Η ερευνητική προσέγγιση εστιάζει στον κοινωνικό ρόλο της τεχνολογίας και στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που συμβαίνουν σε αλληλεπίδραση με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η εφεύρεση του αντλητικού ανεμόμυλου και η ανοιχτή διάχυση της τεχνικής κατασκευής του, επέτρεψε την μετάβαση από μια αγροτική οικονομία επιβίωσης σε μια εξαγωγική αγροτική στο απόγειο της διάδοσης αυτής της τεχνολογίας (δεκαετία ’50, 15.000-20.000 ανεμόμυλοι), ακολουθώντας έκτοτε φθίνουσα πορεία με την αντικατάσταση από μηχανές ντίζελ, τον σταδιακό αποπληθυσμό της υπαίθρου και την μετάβαση σε μια τουριστικά προσανατολισμένη οικονομία που επιχειρεί να ανασυνθέσει το φυσικο-τεχνικό τοπίο της κοιλάδας των ανεμόμυλων ως εξαγώγιμο προϊόν.

Η επαναφορά, ωστόσο, της τεχνολογίας αυτής και του κοινωνικού οικοσυστήματος που την αναπαρήγαγε απαντά σε μια πολύ ουσιαστικότερη ανάγκη από την ανασύνθεση του ως «σκηνικού» στο πλαίσιο μιας τουριστικής αξιοποίησης. Στην παρούσα συγκυρία της επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής, με την απειλή της επισιτιστικής κρίσης και λειψυδρίας, σε συνδυασμό με την ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, συνιστά μια low budget, χαμηλής τεχνολογίας και «μηδενικού ενεργειακού αποτυπώματος» πρόταση, που μπορεί να αναπαραχθεί ευρέως προς μια βιώσιμη παραγωγική αναδιάταξη της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο.

---

“In my first feature film Signs of life, I shot a shot in a valley on the island of Crete where there are literally 10,000 windmills, all spinning… all spinning. They don’t exist anymore, but at that time, in the 60s, all these windmills carried water to the surface, for irrigation, there wasn’t a single building but only 10000 windmills … and they somehow do it nowadays with generators diesel and are trying to recreate them.

I know this because the mayor of this small village wrote to me if I would like to support them in recreating the 10000 windmills … but the way it was shot is so amazing because it is uncut, it doesn’t end … it doesn’t end and it’s totally awesome … and it’s like a fever dream … a total insanity … and it is essentially the central image in the film, the protagonist seeing this valley with the 10,000 windmills literally goes crazy … »

In this way, in 2018 Werner Herzog, in a speech during his Coolidge Award, describes the impression that the Lasithi plateau made on him when, in 1968, during the filming of his first film ‘Signs of life’ (Signs of Life), witnessed the pumping windmills in operation and shot the iconic shot with the musical background of Stavros Xarhakos.

This nearly 2-minute long shot became one of the most iconic images of Crete in international cinema, but, above all, it left the imprint of Herzog’s narrative as a surreal, dystopian, open-air landscape that is enough to trigger the quixotic madness in its protagonist. With a similar approach, we also find it in the collage of Odysseus Elytis “The Message” (1968) as a symbolic background. We need to re-encounter the pumping windmills of the Lasithi plateau and re-read the iconography of the 60s and 70s and the possible stereotypes it reproduces, through more recent artistic practices, such as that of the visual artist, technologist and author of the book “Ways of Being » James Bridle, who creates the project “Windmill 03 (for Walter Segal)” in 2022 by reconstructing a windmill from recycled materials in Lassithi, which he later exhibits in Berlin.

>>

The research approach focuses on the social role of technology and the social transformations that occur in interaction with technological developments. The invention of the pumping windmill and the open diffusion of its manufacturing technique allowed the transition from a subsistence agricultural economy to an export agricultural one at the height of the spread of this technology (1950s, 15,000-20,000 windmills), following a downward trend since then with replacement by diesel engines, the gradual depopulation of the countryside and the transition to a tourist-oriented economy that attempts to reconstitute the physical-technical landscape of the windmill valley as an exportable product.

The restoration, however, of this technology and the social ecosystem that reproduced it responds to a much more essential need than its reconstitution as a “scenario” in the context of a tourist exploitation. In the present juncture of accelerating climate change, with the threat of food crisis and water scarcity, combined with the need to wean ourselves off of fossil fuels, it is a low budget, low technology and “zero energy footprint” proposal, which can be widely replicated towards a sustainable productive reorganization of the local society and beyond.

[1] “Werner Herzog on the Valley with 10’000 Windmills”, Coolidge Award Ceremony,  Coolidge Corner Theatre, moderated by Boston University classics professor Herbert Golder,  2018, available at:  https://www.youtube.com/watch?v=epzsPu9QOSc (απομαγνητοφώνηση και μετάφραση Counterpublics).